در تعریفی دیگر، پارک علم و فناوری سازمانی است که با هدف افزایش ثروت در جامعه توسط متخصصان حرفه‌ای مدیریت می‌شود و جریان دانش و فناوری را میان دانشگاه‌ها، موسسات تحقیق و توسعه، شرکت‌های خصوصی و بازار به حرکت می‌اندازد.
این گونه پارکها از طریق مراکز رشد، سازمان‌های نوآور را تقویت کرده و فرایندهای زایشی را تسهیل می‌کند. پارک علم و فناوری محیطی است که در آن واحدهای تحقیقاتی مستقل و یا وابسته به سازمان‌ها و صنایع، مجتمع شده و زیر پوشش و حمایت قرار می‌گیرند تا به خلاقیت و نوآوری بپردازند.
تعمیق ارتباط بین دانشگاه‌ها، سازمان‌های تحقیقاتی، واحدهای تولیدی و مراکز تصمیم‌گیری دولتی در جهت توسعه فناوری و علوم کاربردی، از جمله اهداف ایجاد و توسعه پارک‌های علم و فناوری است.
از طرف دیگر پارک‌های فناوری به عنوان ابزار جلب شرکت‌های مبتنی بر فناوری پیشرفته در سطح بین‌المللی شناخته می‌شوند و علاوه برآن محملی برای جذب متخصصان و دانشمندان و توسعه فعالیت کارآفرینان می‌باشند.
بیش از ۸۰۰ پارک علم و فناوری در بیش از ۵۵ کشور جهان ایجاد شده و بیش از این مقدار در حال ساخت است که نشان از توجه کشورها به این نهاد اجتماعی مهم دارد.
همچنین شکل‌گیری و توسعه بسیاری از پدیده‌های نوظهور تکنولوژیکی از درون این پارکها است و دولت‌ها می‌کوشند با ایجاد محیطی مناسب، شرایط کار و فعالیت را برای شرکت‌های کوچک و متوسط، و جذب شرکت‌های بین‌المللی مبتنی بر فناوری را فراهم نمایند.
در تعریفی دیگر در مورد پارک فناوری آمده است:
پارک فناوری واحدی است که:
- با مؤسسات آموزشی و پژوهشی در ارتباط است.
- زیرساخت‌ها و خدمات پشتیبانی، خصوصا مستغلات و فضاهای اداری را برای واحدهای تجاری فراهم می‌نماید.
- وظیفه انتقال فناوری را بر عهده دارد.
- وظیفه توسعه فناوری را بر عهده دارد.
پیشینه پارک فناوری:
پارک‌های فناوری از اواخر دهه ۵۰ میلادی در آمریکا ایجاد شدند و امروزه نیز در سراسر جهان وجود دارند و تعدادشان روز به روز در حال افزایش است.
در سال ۱۹۹۳ در ایالات متحده آمریکا مساحت متوسط پارک های فناوری ۲۰۰ هکتار بود با بیش از ۲۰۰ هزار فوت مربع ساختمان، ۱۲ شرکت عضو، ۳۰۰ نفر شاغل و ۲۵۰ هزار دلار بودجه عملیاتی.
پارک‌های خارج از ایالات متحده عموما حجمی کوچکتر دارند و در موقعیت‌های بسیار متفاوتی قرار دارند؛ از یک فضای سبز وسیع در محیطی روستایی گرفته تا پارک‌های عمودی در ساختمان‌های بلند واقع در شهرهای بزرگ. امروزه، حدود ۲۵۰ پارک فناوری در انجمن بین‌المللی پارک‌های علمی عضو هستند و ۲۹۵ پارک عضو انجمن پارک‌های فناوری مرتبط با دانشگاه هستند.
نام‌ها و اصطلاحات پارک فناوری:
در ایالات متحده نام‌های؛ پارک فناوری، پارک تحقیقاتی یا پارک تحقیقات فناوری به کار می‌رود، اما در بریتانیا و برخی ارز کشورهای اروپایی اصطلاح پارک علمی رایج‌تر است. در فرانسه نیز عبارت قطب فناوری بسیار کاربرد دارد.
در کشورهای دیگر نیز با نام‌هایی چون؛ انکوباتور تجاری، مرکز نوآوری، مرکز کارآفرینی، پارک فناوری، پارک علمی، پارک تحقیقاتی، قطب فناوری، شهر علمی - تحقیقاتی، تکنوپولیس، تکنوپل و ... شناخته می‌شود.
از اصطلاح پارک فناوری در واقع برای توصیف سطح متنوعی از فعالیت‌ها در یک منطقه خاص جهت تحریک توسعه کارآفرینی شرکت‌های کوچک و متوسط دانش محور در یک کشور استفاده می‌شود.
عبارت پارک فناوری حداقل ۱۶ مترادف دارد که رایج‌ترین آنها پارک علمی، پارک تحقیقاتی و قطب فناوری هستند. زمینه‌های جدید در فعالیت پارک‌های فناوری دائما در حال ازدیاد است تا این پارکها از رقبای فراوان خود که حدود ۲۹۵ پارک فناوری در سراسر جهان هستند، متمایز شوند.
در ابتدا مقوله پارک فناوری تعریف بسیار محدودی داشت که تمرکز اصلی آن بر مستغلات پارک بود، چه آنکه طبق این تعریف دانشگاه‌ها نوعا مستغلات، فضاهای اداری یا تجهیزات تحقیقاتی را به واحدهای تجاری اجاره می‌دهند. گاهی اوقات این ترکیب به شهرک‌های صنعتی یا محل تجمع شرکت‌ها شباهت می‌یابد.
امروزه این مقوله توسعه یافته است تا محدوده وسیع‌تری از فعالیت‌ها شامل توسعه اقتصادی و انتقال فناوری را دربر بگیرد ...
اصطلاحات مترادف با پارک فناوری:
پارک تجاری، پارک رایانه‌ای، پارک فناوری پیشرفته، پارک صنعتی، مرکز نوآوری، پارک تحقیق و توسعه، پارک تحقیقاتی، پارک تحقیقات و فناوری، پارک علمی و فناوری، شهرک علمی، پارک علمی، مرکز رشد فناوری، قطب فناوری، شهرک فناوری.
اهداف پارک فناوری:
ازجمله اهداف ایجاد پارک‌های فناوری، افزایش نوآوری تکنولوژیک، توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی متخصصان است و بسیاری از سیاستگذاران از پارک‌های فناوری به عنوان بخشی از یک راهبرد اندیشمند و هماهنگ برای توسعه ملی یا منطقه‌ای نام می‌برند.
اگرچه هر شهر یا کشوری ممکن است دلایل متفاوتی برای ایجاد پارک‌های فناوری داشته باشد، ولی عموما هدف اولیه از تشکیل یک پارک فناوری افزایش تعداد شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌محور است تا در یک محیط اقتصادی به فعالیت بپردازند. از این شرکت‌ها به عنوان پشتوانه بخش خصوصی برای کمک به تنوع اقتصادی نام برده می‌شود.
کشورهای در حال توسعه که تجربه چندانی در زمینه فناوری ندارند، ممکن است از پارک‌های فناوری جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای ایجاد شغل و همچنین افزایش درآمدهای مالیاتی استفاده کنند.
جایگاه پارک علم و فناوری:
عدم تکمیل زنجیره ساختاری صنعت و دانشگاه، یکی از موانع توسعه علمی و اقتصادی کشورهاست. این امر موجب پیدایش شهرک‌ها و پارک‌های علم و فناوری از دهه ۱۹۶۰ ابتدا در آمریکا و پس از آن در دیگر کشورهای جهان گردید که در ابعاد مختلف و با طیف گسترده ای از شرح وظایف به عنوان حلقه ای از زنجیره اقتصاد مبتنی بر فناوری توسعه یافتند.
امروزه پارک‌های علمی، تحقیقاتی و فناوری نقش بسیار عمده‌ای در پیشبرد اقتصاد جهان ایفا می‌کنند. پارک‌های علم و فناوری علاوه بر امکان فعالیت شرکت‌های کوچک و متوسط دانش محور و کارآفرین در یک محیط اقتصادی، بستر لازم را جهت انتقال و توسعه فناوری، تولید با ارزش افزوده بالا، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ورود کارآفرینان و واحدهای صنعتی به بازارهای جهانی را فراهم می‌نماید.
جایگاه پارک‌های علم وفناوری در توسعه کشورها:
- نهاد اجتماعی و حلقه ای از زنجیره توسعه اقتصادی مبتنی بر فناوری
- راهبردی هماهنگ برای توسعه ملی یا منطقه ای
- جایگاه شکل گیری و توسعه بسیاری از پدیده های نوظهور فناورانه
- ایفا کننده نقش محوری در توسعه اقتصادی کشورها
- جایگاه توسعه نوآوری‌های دانش محور از طریق موسسات کوچک و متوسط
انواع پارک‌های علمی و فناوری:
تعریف واحدی از پارکها یا شهرک‌ها در جهان وجود ندارد و کشورها بر اساس مقتضیات و نیازهای خود به ایجاد پارکها اقدام می‌کنند.
در یک تقسیم‌بندی کلی پارک‌های علمی و فناوری را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- مراکز رشد شرکت‌ها و موسسات (انکوباتورها) که جهت شرکت‌های نوپا و Start up می‌باشد.
- پارک‌های علمی و فناوری که بیشتر شرکت‌ها و موسسات تحقیقاتی و فناوری و انکوباتورها در آن حضور دارند.
- شهرک‌های علمی و تحقیقاتی که متشکل از چندین پارک، دانشگاه و مراکز مسکونی می‌باشد.
ویژگی‌های اصلی پارک‌های علمی و فناوری:
- مضمون اصلی فعالیت این پارکها، پژوهش و توسعه در زمینه فناوری های سطح بالاست، تکیه اصلی روی پژوهشهایی است که در جهت "توسعه" یک سازمان داده شده اند. در این پارکها تولید انبوه جایی ندارد و صنایع بزرگ در آنجا تأسیس نمی‌شوند.
- پژوهش در این پارکها در راستای رفع نیازهای صنایع مشخص انجام می‌شود. یعنی در این پارکها پژوهش نمی‌کنند که مثلاً به فرمولهای خاص فیزیک، شیمی، یا ریاضیات دست یابند. بلکه پژوهش می‌شود تا مشکل خاص و یا تنگناهای علمی یک صنعت به خصوص را حل کنند. به بیان دیگر، فعالیتهای درونی این مجتمعها به طور مشخص رنگ تکنولوژیک دارد تا رنگ آکادمیک.
- صنایعی که در این پارکها تأسیس می‌شوند، صنایع سبک و تکنولوژیک هستند. این صنایع، ارزش افزوده بالایی را تولید کرده و درعین حال فاقد سر و صدا و آلودگی بوده و به محیط‌زیست، آسیب نمی‌رسانند.
- این مجتمعها محل تمرکز مجموعه ای از فعالیتهای به هم پیوسته اند. یعنی فعالیتهای درون این پارکها (مجتمع ها) با هم رابطه تنگاتنگ دارند و درصورت لزوم می‌توانند به یکدیگر خوراک علمی و پژوهشی بدهند.
- زایش صنعت از صنعت.
- فضای این مجتمع ها، پارک مانند است و محوطه آنها بسیار زیبا، ساختمانها معمولاً با ارتفاع کم و مجهز به انواع امکانات تفریحی و خدماتی می‌باشد. تراکم ساختمانها نیز کم است.
- این مجتمعها غالباً در ارتباط و با همکاری مستقیم یک یا چند دانشگاه یا موسسه فن آوری و سرمایه‌گذاری مشترک آنها تأسیس می‌شوند. البته به جای دانشگاه، یک مؤسسه تحقیقاتی بسیار مهم هم می‌تواند این نقش را ایفا کند. به علاوه دولتهای محلی و بخش خصوصی نیز جزو صاحبان اصلی هستند. بنابراین مدیریت این پارکها، به اقتضای ترکیب، بین بخش دولتی، خصوصی و دانشگاهی مشترک است.
- بخش عمده ای از واحدهای فعال در پارکها معمولاً کوچک و نوبنیادند و صاحبان آنها را پژوهشگران تشکیل می‌دهند. البته بسیار اتفاق می‌افتد که شرکتهایی همانند آی. بی. ام و سونی هم شعبه تحقیق و توسعه خود را به این پارکها منتقل کنند.
- از جنبه جمعیتی (دموگرافیکی) افرادی که در این پارکها کار می‌کنند افراد متخصص و ماهری هستند (نظیر مهندسان، دانشمندان، پزشکان و کارشناسان تحقیق و توسعه) که عمدتاً در مشاغل تکنیکی، پژوهشی و مدیریتی ممتاز به کار مشغولند.
سرویس‌های ممتازی که در پارک‌های علمی و فناوری ارائه می‌شوند:
آموزش:وجود دانشگاه‌ها (یا داشتن پایگاه‌هایی در آنها) و مراکز تحقیقاتی و محققین ورزیده، زمینه را برای برگزاری دوره‌های آموزش کلاسیک در حد ممتاز (فوق لیسانس و دکترا) و نیز دوره‌های آموزشی تخصصی در رشته‌های مختلف را با کمترین هزینه ممکن فراهم می‌کند.
اطلاعات: وجود مرکز یا مراکز اطلاع رسانی مدرن، این امکان را به وجود می‌آورد که اطلاعات در زمینه های مختلف از طریق نشریات و کتب موجود در کتابخانه ها و یا بانکهای اطلاعاتی به هنگام در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. در غالب پارکها و شهرک‌های علمی و فن آوری پست الکترونیکی برای انتقال اطلاعات از طریق شبکه های جهانی، کاملاً فعال است. به علاوه مدیریت این پارکها به طور پیوسته برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های مورد نیاز را در دستور کار خود دارد.
ثبت و اختراعات: در پارکها و شهرک‌های علمی و فناوری این امکان به سادگی فراهم است که حاصل ابداعات و نوآوری های پژوهشگران به نام خود آنان ثبت و حقوق آنان محفوظ بماند.
معیارهای مکان‌یابی پارک‌های علمی و فناوری:
محلی که برای احداث این پارکها انتخاب می‌شود، بایستی دارای شرایط معینی باشد که اهم آنها از این قرارند:
- وجود ساختار علمی و فنی مناسب: ساختار علمی و فنی مناسب عمدتاً به وجود دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در منطقه بستگی دارد.
- وجود زیرساخت صنعتی و اقتصادی مناسب: تحقق این شرط تابع وجود شرکت‌ها و مؤسسات صاحب فن آوری بالا و یا شرکت‌های معمولی طالب فن آوری بالا است.
- وجود سطح زندگی مناسب: تحقق این شرط منوط به وجود شبکه‌های حمل و نقل (نزدیکی به فرودگاه، مترو یا اتوبان)، شبکه های مخابراتی، فعالیتهای فرهنگی و هنری و سرویس‌های بهداشتی و آموزشی است.
- وجود منابع لازم برای تأمین نیروی کار متخصص و پشتیبانی‌کننده، نزدیک بودن به بازارهای منطقه‌ای، ملی و حتی بین المللی.
خدمات قابل ارائه به مراکز مستقر در مرکز رشد:
شاخص‌ترین مزیت استقرار موسسات فناور و هسته‌های پژوهشی در مرکز رشد، بهره برداری از شرایط تجمیع و هم افزایی پژوهشی در مجاورت سایر پژوهشگران و امکان حضور در فضایی میان رشته ای و میان بخشی است.
به علاوه با توجه به تدارک زیر ساختارهای ضروری و با ارزش افزوده در محیط پارک و مراکز رشد امکان ارائه خدمات پشتیبانی تخصصی و عمومی به شرح ذیل به منظور کاهش هزینه ها و میزان ریسک فعالیت بر اساس تعرفه ای مصوب نیز پیش بینی شده است.
خدمات عمومی: خدمات اسکان، دسترسی به تلفن و دورنگار، مبلمان اولیه فضاها، کارپردازی و خدمات دبیرخانه‌ای
امکان استفاده از اتاق‌های کنفرانس، تجهیزات سمعی و بصری، سرویس ایاب و ذهاب.
خدمات اطلاع رسانی: کتابخانه، اینترنت، مراکز اطلاع رسانی، نرم افزارهای مهندسی، شبکه محلی LAN.
خدمات مشاوره‌ای و آموزشی: مشاوره‌های مدیریتی، مالی و بازرگانی، خدمات حسابداری و حقوقی، برگزاری سمینار و یا دوره‌های آموزش مورد نیاز برای شرکت‌های نوپا.
خدمات فنی و تخصصی:ارائه خدمات فنی مهندسی، استفاده از امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی نظیر آزمایشگاه صنایع غذایی، بیوتکنولوژی، شیمی، مواد و سرامیک، برق و الکترونیک، مکانیک، کارگاه ماشین ابزار و پایلوتهای تولید محدود.
خدمات مالی و اعتباری: تسهیل امکان استفاده از اعتبارات خدماتی و تحقیقاتی، شناسایی منابع مالی و جذب سرمایه گذاران
تسهیل در جذب اعتبارات مصوب طرحها و پروژه‌های تحقیقاتی.
